Vlaamse regering sluit interne keuken
De Standaard/Antwerpen,
De Vlaamse regering wil intern beraad over besluitvorming afschermen. Ze schikt zich zo naar de minder strenge Europese richtlijnen over openbaar bestuur.
‘Alle interne beraad op straat gooien had soms tot gevolg dat mensen hun ideeën niet meer op papier wilden zetten’
‘De regering wil op dit punt niet langer aan goldplating doen.’ Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) was duidelijk tijdens de bespreking van het nieuwe decreet. De Vlaamse regering wil zich wel houden aan de Europese regels over openbaarheid van bestuur. Maar heiliger zijn dan de paus hoeft niet meer.
Volgens Europa hoeven interne documenten die alleen betrekking hebben op de manier waarop een beslissing tot stand is gekomen, bijvoorbeeld documenten met de persoonlijke opvattingen van ambtenaren of kabinetsleden, niet publiek te worden gemaakt als een burger of journalist daarom vraagt. De Vlaamse regering zet zich nu op dezelfde lijn.
Overheden moeten het recht hebben ‘hun interne raadplegingen en beraadslagingen te beschermen als dat noodzakelijk is om hun taken uit te voeren, met andere woorden als de openbaarmaking van het document het besluitvormingsproces ernstig zou ondermijnen, tenzij een hoger openbaar belang openbaarmaking gebiedt’, luidt het in de toelichting bij het decreet. De Vlaamse overheid wil dat zijn personeel voorstellen, ideeën of meningen kan uitwisselen en op papier zetten, zonder dat die op verzoek publiek gemaakt moeten worden.
‘In de administratie wordt dat als een must gezien’, zegt Christel Van Keer, adviseur bij het departement Kanselarij en Buitenlandse Zaken. ‘Alle interne beraad op straat gooien had soms tot gevolg dat mensen hun ideeën niet meer op papier wilden zetten.’ Er is wel een uitzondering: als er een groot belang gemoeid is met een bepaalde beslissing. Maar dat dreigt al snel in discussies uit te monden. De beroepsinstantie Openbaarheid van Bestuur, waar burgers in beroep kunnen gaan tegen een geweigerde aanvraag, dreigt meer werk te krijgen, beseft Van Keer.
Essentiële openbaarheid
Bovendien verdwijnt het register waarin werd bijgehouden wanneer een aanvraag tot inzage in overheidsdocumenten is gedaan. Die beslissing werd genomen omdat er problemen waren met de verwerking van persoonsgegevens, maar daardoor wordt het ook moeilijker om te controleren hoeveel aanvragen er zijn gedaan, wat ermee is gebeurd en of de termijnen zijn gerespecteerd.
Peter Verhaeghe van de Antwerpse actiegroep stRaten-generaal protesteert. ‘Het grondwettelijk recht om geduldig procedureel je weg te zoeken doorheen overheidsstukken verder kortwieken, net nu wordt aangetoond dat die openbaarheid zo essentieel is voor de democratische controle van het beleid door burgers, heeft echt geen pas’, schrijft hij in een opiniestuk in deze krant. ‘Van democratische volksvertegenwoordigers verwacht je, ongeacht hun visie, dat zij tot taak hebben te waken over de democratie. Dat het hun primaire taak is om de democratische pijlers te handhaven en verstevigen.’
Verhaeghe hoopt dat het Vlaams Parlement de wijzigingen alsnog uit het decreet licht, waarover vandaag gestemd wordt, om de gevolgen nog eens ernstig te bekijken. Of dat zal lukken, is de vraag. De decreetwijziging werd begin juni unaniem goedgekeurd in de commissie Algemene Zaken van het Vlaams Parlement, op één onthouding na.
Federaal wel transparantie
Het ontwerp van decreet van minister-president Jambon spoort overigens niet met een initiatief van zijn partijgenoten in de Kamer, waar de N-VA in de oppositie zit. De N-VA- Kamerleden Frieda Gijbels, Peter De Roover en Kathleen Depoorter kondigden in Het Laatste Nieuws een wetsvoorstel aan om de openbaarheid van bestuur net te versterken.
Hun wetsvoorstel dringt aan op meer transparantie en kortere antwoordtermijnen. Daarnaast vraagt het voorstel een beroepsinstantie die bindend advies geeft. Die aanpassing zou het veel makkelijker maken om toegang te krijgen tot federale bestuursdocumenten.
Wim Winckelmans
Wo. 23 Jun. 2021, Pagina 7
Politici, laat ‘pottenkijkers’ toe
Opiniestuk van Peter Verhaeghe, expert Openbaarheid van Bestuur, stRaten-generaal
Openbaarheid van bestuur is het recht van burgers en de pers om over de schouders van beleidsmakers mee te lezen in bestuurlijke documenten. Ook in Vlaanderen wordt het steeds vaker gehanteerd om te achterhalen hoe beslissingen tot stand kwamen. Dat grondrecht kregen Belgen pas na de Zwarte Zondag van 1991.
Het gebruik van ‘openbaarheid’ werd bestuurlijk weinig aangemoedigd en de vorige Vlaamse regering voerde in 2019 geruisloos nieuwe formele drempels in om openbaarheid voor burgers minder aantrekkelijk te maken.
Twee jaar later, net wanneer de gemeenschap de beperkingen van de pandemie achter zich laat, wil de Vlaamse regering opnieuw beknibbelen op dat grondrecht. De kans is groot dat het aan de aandacht ontsnapt. Vandaag staat de stemming van nieuwe beperkende regels voor openbaarheid op de agenda van het Vlaams Parlement. Ze zijn alweer bewust verdronken in een veelomvattende wijziging van het bestuursdecreet.
De kans is groot dat door de nieuwe uitzonderingen bestuursdocumenten van administraties en externe adviseurs, die inzicht kunnen geven in beleid, niet langer openbaar ‘mogen’ zijn. Ook de afschaffing van het register openbaarheid is allerminst een akkefietje. Dat document biedt info over hoe besturen omgaan met openbaarheid, wat ze antwoorden en binnen welke termijn. Het is voor het parlement de graadmeter over het correcte gebruik van dit grondrecht. De officiële reden waarom dat document zal verdwijnen, is privacy en ‘administratieve vereenvoudiging’. Maar je kunt het register ook handhaven zonder de namen van de vraagstellers te vermelden of je kunt zelfs één globaal register aanleggen voor alle overheden, als digitale intelligente hulp voor burgers, besturen en parlement. Die ambitie hebben de auteurs van het voorstel niet. Dat de burgers en het parlement daardoor alweer een instrument wordt ontnomen om mee te kijken, te waken en de juiste toepassing van openbaarheid te volgen, blijft buiten beeld.
Het geeft geen pas om het grondwettelijke recht om geduldig procedureel je weg te zoeken door overheidsstukken verder te kortwieken, zeker niet nu werd aangetoond dat die openbaarheid essentieel is voor de democratische controle van het beleid door burgers. Van democratische volksvertegenwoordigers verwacht je, ongeacht hun visie, dat zij waken over de democratie.
stRtraten-generaal hoopt dat het parlement de beide aanpassingen van de openbaarheid aan een grondige evaluatie onderwerpt en ze uit de voorliggende wijziging van het bestuursdecreet licht. Het moet onderzoeken hoe de openbaarheid beter en vlotter kan.
Burgers en de pers actiever over de schouder laten meekijken dwingt het beleid om het welzijn en de gezondheid van de mensen die het vertegenwoordigt nooit te vergeten. De pandemie en de Klimaatzaak zijn daar bewijzen van.
Peter Verhaeghe ■