De Standaard 14 januari 2020.
Dat Manu Claeys, voorzitter van stRaten-generaal, zetelt in de raad van bestuur van bouwvennootschap Lantis, is geen belangenvermenging, vinden drie Antwerpse milieu- en burgerbewegingen. Die kans niet grijpen, zou naïef zijn.
Is het voorzitterschap van een milieuvereniging verenigbaar met het lidmaatschap in de raad van bestuur van een grote bouwvennootschap, zoals burgeractivist Thomas Goorden zich afvraagt (DS 10 januari)? Wij vinden van wel. Meer nog: we hopen dat meer milieuverenigingen in Vlaanderen gaan beseffen dat je op zulke beslissingsniveaus zinvol verantwoordelijkheid kunt opnemen en tegelijk kunt blijven fungeren als een kritische burgerbeweging. Als de kans zich voordoet om in een bouw- vennootschap bestuurderschap op te nemen: ga ervoor! Wij grepen die kans in 2018 en staan nog altijd achter die keuze.
De atypische bouwvennootschap die de vreemde eend in de bijt toeliet, was de Beheersmaatschappij Antwerpen Mobiel, na het ondertekenen van het Antwerpse Toekomstverbond. In het najaar van 2018 stelde de BAM – vandaag Lantis – haar raad van bestuur open voor onafhankelijke bestuurders met het volgende profiel: ‘Een grondige ervaring en deskundigheid in participatie- en inspraakprocessen in ruimtelijke projecten of infrastructuurwerken binnen een stedelijk weefsel, en met een diepe
kennis van het werkveld (stad en rand, stakeholders en middenveld).’ We hadden zelf die openheid bepleit bij de Vlaamse regering om twee redenen. De belofte van samenwerking vervat in het Toekomstverbond mocht zich niet beperken tot inspraak bij het uittekenen van concrete projecten. En: een raad van bestuur kijkt breder als de profielen van haar bestuurders divers zijn. In een bouw- vennootschap moeten behalve politici, juristen en ondernemers ook stedenbouwkundigen, sociologen en trekkers uit milieuverenigingen een plaats krijgen, vanwege hun specifieke deskundigheid en netwerk.
Oog voor de complexiteit
Een bestuurder in een vennootschap vervult namelijk twee rollen: de goede werking van de vennootschap controleren en er mee over waken dat de vooropgestelde doelstellingen worden gehaald. Voor Lantis zijn die doelstellingen sinds 2017 omvattender dan het louter bouwen van een afgeslankte Oosterweelverbinding. Lantis werd medebeheerder van het Toekomstverbond. Ook de aanleg van grote ringparken op de overkapte Antwerpse ring, de uitbreiding van het fiets- en openbaarvervoernet (met het oog op een aanzienlijke reductie van het autoverkeer) en duurzame stadsontwikkeling behoren sindsdien tot het takenpakket. Wij wilden er als burgerbewegingen op toezien dat al die doelstellingen gehaald worden en schoven daarom een van ons als kandidaat naar voren. Als we dat niet hadden gedaan, zouden we onszelf nu naïef en afwachtend vinden.
Manu Claeys solliciteerde en werd gekozen uit een lijst van kandidaten. In december 2018 schoof hij voor het eerst aan op de maandelijkse raadsvergadering. Alle raadsleden krijgen in de week vóór die vergadering een dikke map met alle dossiers waarover beslissingen moeten worden genomen. Tijdens de vergaderingen stellen raadsleden vragen, wijzen ze op opportuniteiten, kaarten ze mogelijke problemen aan en opperen ze plannen van aanpak. Over de omgang met PFOS-vervuiling op de werf waren de ambtelijke en politieke beslissingen toen al genomen, de communicatiestrategie en de dading met 3M incluis. Die passeerden niet meer op de raad van bestuur. Wel moest nog worden beslist over de PFOS-grondwaterzuivering op de werf. De lat werd hoog gelegd: zuiveren tot op welhaast drinkwaterniveau, adviseerde de raad van bestuur. Als raadslid krijg je oog voor de complexiteit van de operatie, het geworstel met tijdlijnen en de voortdurende uitdaging om de kosten te beheersen. Je stelt vast hoe kwetsbaar zo’n enorme werf in de grootste stad van de regio is, met honderden vergunningen, contracten, verzekeringsschema’s, technische verslagen, veiligheidsrapporten en politieke goed- keuringen die je rond moet krijgen in een context van participatie met burgers (zoals afgesproken in het Toekomstverbond). De buitenwereld is zich niet altijd bewust van die complexiteit. Door iemand uit ons mid- den in de raad van bestuur te hebben, krijgen we daar als burgerbewegingen wel zicht op.
Primeur in Vlaanderen
De grote uitdaging voor ons is om binnen die complexiteit bijsturingen toe te voegen waar nodig. Ook als die moeilijk en lastig zijn. Eén voorbeeld. Bij het plannen van snelwegen wordt doorgaans vraaggestuurd ontworpen: het aantal berekende auto’s in een spitsuur bepaalt het aantal rijstroken. Deze raad van bestuur heeft gebroken met die traditie en keurde – primeur in Vlaanderen! – een aanbodgestuurd ontwerp goed, uitgaande van de gewenste toekomstige modal split tussen auto’s en andere vervoersmodi, zoals gehanteerd in de werksessies van de ingenieurs met burgers. Dat Claeys in de raad van bestuur die werksessies kon duiden, maakte dat eenvoudiger.
Dat besefte ook Thomas Goorden, toen nog actief binnen stRaten-generaal. In oktober 2019 mailde hij naar de leden van de stuurgroep dat hij ‘geen probleem zag met de rol van Manu in de raad van bestuur, integendeel’, en dat de burgerbewegingen ‘gelijk hebben dat milieuverenigingen veel vaker een plek aan tafel zouden moeten opeisen’. Die houding veranderde in het voorjaar van 2020. Hij stuurde aan op een koerswijziging binnen stRaten- generaal. Het Toekomstverbond was volgens hem een contract dat via juridische weg moest worden afgedwongen. Hij bepleitte crowdfunding en het opstarten van een reeks rechtszaken. Alleen zo zouden overheden tot verandering gedwongen kunnen worden.
Binnen stRaten-generaal stond hij daarin alleen. Ook bij Ringland en Ademloos vond die visie geen steun. Het Toekomstverbond is een democratisch gelegitimeerde overeenkomst over gedeelde ambities die we gezamenlijk in werkelijkheid omzetten. Goorden haakte vervolgens af.
‘Verkochte’ experts
Het Toekomstverbond is een enorm experiment, met nieuwe samenwerkingsculturen en ongewone organisatieverbanden. Dat mensen afhaken uit ongeduld met de trage, verwarrende, onvolmaakte besluitvorming eigen aan de (basis)democratie, begrijpen we. Het meningsverschil heeft te maken met het vertrouwen. Aantijgingen op de sociale media over ‘corrupte’ administraties, ‘complotterende’ machthebbers, ‘verkochte’ experts en ‘laffe’ media geven aan dat daar eerder wantrouwen wordt geventileerd.
Ook wij zien dat de overheid faalt bij het handhaven van milieuregels, wanneer milieu-inspecties terug- geschroefd worden. Ook wij vinden dat grote bedrijven, in dit geval 3M, voor de kosten moeten opdraaien die ze met vervuiling hebben veroorzaakt. Ook wij weten dat het autoluw maken van Antwerpen een boost nodig heeft. Maar dan nog blijven we constructief naar oplossingen zoeken, omdat dat een deel van onze verantwoordelijkheid is. Weglopen is geen optie, kritisch blijven wel. Contraproductief wordt het als argwaan bij sceptici leidt tot de verdachtmaking dat wie samenwerkt, gerecupereerd is door het systeem.
Een van de innovaties die het Toekomstverbond mee op koers houden, is net de ‘kennisbrug’ tussen de raad van bestuur en de burgerbewegingen. Het geeft meerwaarde aan ons werk. We vinden het Toekomstverbond en alle erin vervatte projecten te belangrijk om geen toezicht te houden op hoe het zich ontrolt. Is Vlaanderen klaar voor een groots project waarvan de resultaten pas over tien jaar zicht- baar zijn? En zijn we in staat om obstakels ook samen te overwinnen?
Dirk Avonts (Ademloos), Pol van Steenvoort en Peter Vermeulen (Ringland),
Anne Baudouin en Leida Rijnhout (stRaten-generaal).